Tại đây hiện có 365 loài động vật, trong đó có 46 loài ghi trong Sách đỏ Việt Nam và 18 loài ghi trong Sách đỏ Thế giới. Các loài đặc trưng như voọc xám, vượn chó, cầy bạc má, sóc bụng đỏ đuôi trắng, gấu, báo,... về chim có: gà lôi, gà tiền, đại bàng đất,... riêng sơn dương có nhiều nhất toàn quốc.
Vườn có 726 loài thực vật bậc cao : như táu muối, táu lá duối, sao mặt quỷ và chò chỉ, chò vảy, nghiến, dồi, vầu đắng, kim giao.. (có rừng Chò Chỉ đẹp và giàu nhất miền Bắc) còn là kho cây thuốc khổng lồ, đặc biệt là cây rau sắng mọc tự nhiên có mật độ cao nhất miền Bắc.
Ba đỉnh núi cao trên 1.000m (núi Voi, núi Ten và núi Cẩn), hệ thống hang động đa dạng phong phú được hình thành qua hàng trăm năm,
Cánh rừng chò chỉ đẹp nhất nhì Tây Bắc và hệ thống hang động đá vôi đầy bí ẩn. Và ở giữa lưng chừng của núi rừng thẳm xanh là thác Tiên trong lành, mát lạnh.
Rừng Xuân Sơn là quê hương của gà chín cựa, thức gà thơm từ thớ thịt, vị đậm đà, hơn hẳn những giống gà khác. ..Là đặc sản tiến vua thủa xưa với mâm lễ vật “ voi chin ngà, gà chin cựa, ngựa chin hồng mao” , giúp Sơn Tinh thắng cuộc mà lấy được Công Chúa Mỵ Nương trong truyền thuyết...
Nơi đây hiện vẫn giữ được bản sắc văn hoá dân tộc: như đan lát đồ dùng thủ công, dệt thổ cẩm, thêu, lễ cấp sắc, múa đâm đuống, múa xòe, uống rượu hoẵng, cơm lam...
Món ăn ẩm thực thực đặc sản : gà nhiều cựa, xôi ngũ sắc, thịt chua, rau sắng, cá suối
Bản Cỏi - nằm trong vùng lõi của vườn quốc gia Xuân Sơn Phú Thọ, ở đây có văn hóa đặc trưng của dân tộc Dao như: kiến trúc nhà lợp cọ, vách đất; , tục ngủ thăm tìm vợ, lễ cấp sắc, các điệu múa cầu thần; các nghề thủ công truyền thống như dệt vải, nấu rượu,…
Đến với bản Cỏi, bạn sẽ tìm thấy những căn nhà nhỏ xinh nép mình giữa bạt ngàn núi rừng như vậy. Những căn nhà nhỏ, thân làm bằng gỗ, mái được lợp từ chính lá cọ phơi khô..
Trước đây, đồng bào Dao Tiền sống ở lưng chừng ngọn núi Ten cao trên 1.000m so với mực nước biển, nay dân bản đã hạ sơn định cư ở ven bờ suối Cỏi nằm dưới chân núi Ten. Cả bản đã có hơn 85 hộ dân với khoảng 400 nhân khẩu, chủ yếu là dân tộc Dao, số ít là dân tộc Mường.
Vườn Quốc gia Xuân Sơn Phú Thọ