Thăm quan Kho thóc của đồng bào Tây Nguyên

Tháng 9 hàng năm, du khách đến vùng Tây Nguyên, ngang qua những vùng sâu, vùng xa thỉnh thoảng sẽ bắt gặp những ngôi nhà sàn nho nhỏ xinh xinh nằm lẻ loi cách biệt rải rác đó đây. Có người ngạc nhiên bảo: “Ơ, sao nhà cửa gì mà nhỏ bé thế! Sao mà ở cách xa, heo hút thế!”. Đó không phải nhà ở, mà là những nhà kho, nơi cất giữ lúa, bắp của đồng bào các dân tộc thiểu số Tây Nguyên.

Đồng bào Tây Nguyên có cách cất giữ lúa, bắp đặc biệt. Họ không cho vào bồ, vào thùng, vào cót rồi giấu kỹ trong kho lẫm như người miền xuôi, mà làm hẳn một túp lều nho nhỏ cách xa nơi ở, thường là ven rìa làng, cũng có khi ở ngoài nương rẫy, giữa đồng ruộng, dọc đường đi hay ven mé rừng… Nếu gần nhất thì cũng ở chỗ cách nhà một khoảng nào đó đủ… an toàn. Mỗi tộc người có tên gọi riêng cho kiểu nhà kho này, nhưng từ dùng chung nhất là “kho lúa”, “xum lúa”.
Theo cách giải thích của bà con là để đề phòng lúa, bắp, kê, đậu bị vạ lây mỗi khi chẳng may buôn làng xảy ra hỏa hoạn. Nhà của đồng bào đều làm toàn tranh tre nứa lá, cộng thêm tập quán ngàn đời nhà nào cũng luôn ủ lửa suốt ngày đêm trong bếp; nếu chẳng may có sự cố xảy ra trong khi mọi người đang ở hết trên nương rẫy thì làm sao trở tay cho kịp! Cái làng, cái nhà lỡ có cháy đi thì còn làm lại được, chứ cháy lúa, cháy bắp thì hết cái ăn, sẽ đói và khổ cho đến mùa thu hoạch năm sau.

Tùy sự ước lượng sản lượng thu hoạch được của từng gia đình mà họ làm kho lúa to hay nhỏ, bình quân diện tích nền sàn mỗi kho cũng chỉ chừng trên dưới 4-5 m2. Kho được làm kiểu nhà sàn, có 4 hoặc 6 chân cột dựng cao cách mặt đất chừng trên dưới 1,5 m, cao ráo, thoáng đãng. Hai mái bẻ nóc, lợp tranh săn bện dày hoặc bằng tôn mỏng; sàn trải lót 2 lớp tấm lồ ô đập dập, một lớp đặt dọc, một lớp lót ngang, rất kín kẽ cho lúa, bắp không rớt xuống đất. Vách thưng kín cũng bằng phên lồ ô đập dập hoặc quây tôn kẽm mỏng; chỉ có một cánh cửa duy nhất đủ một người chui ra chui vào làm bằng phên tre nứa hay gỗ tạp xẻ mỏng đơn sơ, không khóa chốt, chỉ để khép vào mở ra mỗi khi lấy lúa, quá lắm thì cửa được móc đóng bằng một then tre hay một đoạn dây kẽm để phòng gió làm tung bật. Nhìn chung, chất liệu và “kỹ thuật kiến trúc” trên đảm bảo cho nông sản trong kho không bị mưa nắng làm hư hại, không bị chim thú, trâu bò, heo gà moi phá là được, nhưng hoàn toàn không có bất cứ một kiểu “thiết bị” nào để phòng chống… con người! Là cũng bởi bản chất bà con là “không ai lấy của ai”