Sau khi Liên Xô tan rã vào ngày 26 tháng 12 năm 1991, Cộng đồng các Quốc gia Độc lập (tiếng Nga: Содружество Независимых Государств - СНГ, tiếng Anh: Commonwealth of Independent States - CIS. Tiếng Việt gọi SNG) được thành lập như một tổ chức liên minh lỏng lẻo nhằm duy trì mối quan hệ kinh tế, chính trị và văn hóa giữa các cựu nước cộng hòa Xô viết. CIS ra đời ngày 8 tháng 12 năm 1991, khi Nga, Ukraine và Belarus ký Hiệp ước Belavezha, tuyên bố chấm dứt Liên Xô và lập CIS. Ngày 21 tháng 12 năm 1991, 8 nước cộng hòa khác (Armenia, Azerbaijan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Moldova, Tajikistan, Turkmenistan, Uzbekistan) tham gia qua Hiệp định Alma-Ata, nâng tổng số thành viên lên 11 (Gruzia gia nhập sau).
- Duy trì hợp tác kinh tế, quân sự và chính trị giữa các nước thành viên.
- Quản lý quá trình chuyển đổi sau tan rã, như phân chia tài sản Liên Xô, quân đội, và giải quyết tranh chấp biên giới.
- Đặc điểm: Không phải một "siêu quốc gia" như Liên Xô, mà là một tổ chức tự nguyện, không có quyền lực tập trung mạnh.
Ban đầu, CIS gồm 12 nước (trừ 3 nước Baltic - Estonia, Latvia, Litva - không tham gia):
1. Nga
2. Ukraine
3. Belarus
4. Armenia
5. Azerbaijan
6. Kazakhstan
7. Kyrgyzstan
8. Moldova
9. Tajikistan
10. Turkmenistan
11. Uzbekistan
12. Gruzia (gia nhập 1993, rút khỏi 2009)
- Hiện tại, CIS có 9 thành viên chính thức: Nga, Belarus, Armenia, Azerbaijan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Moldova, Tajikistan, Uzbekistan.
- Turkmenistan: Tham gia với tư cách "thành viên liên kết" từ 2005, không chính thức đầy đủ.
- Ukraine: Rút khỏi CIS thực tế từ 2014 (sau xung đột Crimea) và chính thức chấm dứt tham gia năm 2018.
- Gruzia: Rút khỏi CIS năm 2009 sau chiến tranh Nga-Gruzia (2008).
- CIS tổ chức các hội nghị thượng đỉnh, duy trì hợp tác kinh tế (như khu vực mậu dịch tự do CIS - FTA, ký năm 2011), quân sự (hiệp ước phòng thủ chung giữa một số nước), và văn hóa.
- Tuy nhiên, ảnh hưởng của CIS giảm dần do các nước thành viên ngày càng độc lập và theo đuổi lợi ích riêng. Nga vẫn là trung tâm, nhưng không thể tái lập sự thống nhất như Liên Xô.
- Tình hình hiện tại:
- Nga sử dụng CIS như công cụ duy trì ảnh hưởng ở "không gian hậu Xô viết", nhưng các nước như Ukraine, Gruzia quay sang phương Tây (NATO, EU).
- Belarus là đồng minh thân cận nhất của Nga trong CIS, trong khi các nước Trung Á (Kazakhstan, Uzbekistan) cân bằng giữa Nga, Trung Quốc và phương Tây.
- Xung đột nội bộ (như Armenia-Azerbaijan tại Nagorno-Karabakh) cho thấy CIS không hiệu quả trong giải quyết mâu thuẫn.
CIS ra đời như một nỗ lực "giữ chân" các cựu nước cộng hòa Xô viết, nhưng đến nay chỉ còn là một tổ chức mang tính biểu tượng, với sự hợp tác không đồng đều giữa các thành viên. Nga vẫn dẫn dắt, nhưng nhiều nước đã chọn con đường riêng, làm giảm tầm quan trọng của CIS so với thời kỳ đầu.
Cuộc họp cộng đồng các quốc gia độc lập năm 2008